Philip Roth: Het complot tegen Amerika

Ik heb het boek Het complot tegen Amerika van Philip Roth gelezen (ISBN: 9029075821). Het weet me niet de volle ruim 400 pagina's te boeien, maar is toch interessant genoeg. Oorspronkelijke titel: The Plot Against America

Wie de schrijver is, staat al beschreven op bijvoorbeeld de Wikipedia pagina voor Philip Roth (wel in het Engels) dus dat werk zal ik hier niet overdoen. Ik vermeld alleen dat hij een Jood is, geboren in 1933 en opgegroeid in de buurt Weequahic van Newark, New Jersey. Dat is meteen ook de achtergrond van het grootste deel van dit boek, dat deels autobiografisch is. De hoofdpersoon is een jongetje van dezelfde naam en leeftijd, opgroeiend in dezelfde buurt.

Het verhaal speelt zich af tussen juni 1940 en oktober 1942. Al vrij snel maken we kennis met de bekende lichtvaartpionier Charles A. Lindbergh die in 1940 President van de Verenigde Staten wordt. Het is dus een alternatieve geschiedenis. Op de voorkant van het boek staat een Amerikaanse postzegel met een hakenkruis erop. In het boek ontpopt Lindbergh zich dan ook als racist. In werkelijkheid is hij geen president geworden, maar hij deed nog wel wat meer dan alleen vliegen en is ook politiek actief geweest. En hij had nazistische denkbeelden en vond dat Amerika zich uit Europa's oorlog moest houden. De premisse van Lindbergh als nazistisch president is dus niet volledig uit de lucht gegrepen.

Ondertussen gaat het verhaal vooral over de opgroeiende Philip, een redelijk normale jongen van tussen de zeven en negen jaar. Hij verzamelt postzegels, verzorgt zijn oudere neef die een been is kwijtgeraakt in de oorlog, loopt een keer weg van huis en probeert zijn jongere buurjongen te ontlopen die zich erg aan hem hecht. Al met al worden allerlei belevenissen beschreven die mij niet erg konden boeien. Ik kon me niet goed inleven in de belevingswereld van deze jongen. Ik ging me ook niet met hem verbonden voelen. De schrijver wist me niet te grijpen. Dat vond ik het zwakke van het boek.

Een stuk interessanter zijn de gedeeltes waarin het leven van Philip kruist met het achtergrondverhaal, namelijk het presidentschap van Lindbergh en de toenemende jodenhaat in Amerika. Zo is zijn tante bevriend met Rabbijn Bengelsdorf die Lindbergh meehelpt om het presidentschap te veroveren. Ook worden een aantal nationale initiatieven beschreven die bedoeld zijn om de Joden meer te integreren in de Amerikaanse samenleving en te verspreiden over het land. Dat lijkt allemaal niet zo ernstig, maar er zit steeds een nazistisch luchtje aan en de vraag is wat de volgende stap gaat worden. Aan het eind van het boek breken er echte rassenrellen uit en dreigen de Nazi's onverhuld aan de macht te komen in de Verenigde Staten. Daarbij slaat de schrijver ineens een andere toon aan, namelijk die van een nieuwslezer. Heel klinisch wordt dag aan dag verslag gedaan van de schokkende gebeurtenissen. Het is net of je het journaal hoort op de radio en dat werkt goed voor het verhaal. Daarna volgt de weergave van wat volgens Philips tante eigenlijk gebeurd is, wat een verrassende verklaring geeft voor de daden van Lindbergh.

Het mooiste deel van het boek is eigenlijk de beschrijving van de korte vakantie van de familie naar Washington. Het begint er al mee dat ze daar eigenlijk al naar toe hadden willen gaan tijdens het presidentschap van hun held Roosevelt, maar dat Lindbergh ondertussen zijn plek heeft ingenomen. Natuurlijk stapt deze tijdens hun bezoek ook nog in een vliegtuig voor een rondje over de stad, toegejuicht door de menigte, terwijl de familie knarsetandend toekijkt. Hun gids en een paar anderen zijn vriendelijk, maar de meeste mensen die ze tegenkomen gedragen zich vijandig en vinden op z'n minst dat de Joden een toontje lager moeten zingen. Het culmineert in een bezoek aan een restaurant waarin de sfeer steeds grimmiger wordt. Vader Roth steekt zijn commentaar op de president niet onder stoelen of banken. Een van de gasten reageert daar nogal op en het wordt nog net geen vechtpartij. Uiteindelijk gaat iedereen weer rustig zitten en praat vader Roth onverstoorbaar door, ondanks opmerkingen van andere tafels. Juist door die onverstoorbaarheid dwingt hij enig respect af en kan hij zelfs een oer-Amerikaans lied zingen zonder onderbroken te worden. Zo eindigt dit zenuwachtige avontuur toch nog met een vrolijke noot.

Al met al weet de schrijver me zeker niet altijd te grijpen, maar zitten er genoeg waardevolle pagina's bij om dit een goed boek te noemen.